Neden diye sormazsınız umarım, Covid-19 yüzünden. EvdeKal ve Sosyal Mesafeni Koru kampanyaları tüm ülkelerde var. Bu tür büyük teleskoplarda çalışan insan sayısı fazladır, üstelik dağ başına gittiğinizde uzun süre orada çalışanlarla beraber oluyorsunuz.
Dolayısıyla gözlemevi yöneticileri sorumluluk almamak ve devletin önerdiklerini yerine getirmek için tüm çalışanlar ve oraya giden gökbilimciler evlerine döndüler ve artık akşam olunca o büyük kubbeler gözlem yapmak için açılmıyor.
Mart ayının sonunda başlayan gözlemevlerini kapatma durumu son haftada 120 büyük teleskobun çalışamaz hale gelmesine neden oldu. Sadece bir tanesi McDonald gözlemevindeki 10 metrelik Hobby-Eberly Telescope (HET) çalışıyor. Bir tek çalışanı bırakmışlar gözlemevinde, her işe o koşturuyormuş. Bunun dışında Pan-STARRS, Zwicky Transient Facility (ZTF), Catalina gibi robotik tarama teleskopları normal gözlemlerini yapıyorlar. Gözlemevi yöneticileri bundan böyle keşif beklemeyin diyorlar. Covid-19 gökbilime müthiş bir darbe vurdu. Önümüzdeki üç ay evde kalacağız da ondan sonra ne olacak bilemiyoruz diyorlar. Bu büyük teleskoplarda gözlem zamanı almak için gökbilimciler her zaman müthiş bir yarış içinde olurlar her zaman. Gözlem zamanını dağıtmak için başarılı akademisyenlerden kurullar oluşturulur, kurul dağıtır gözlem zamanını. Genellikle her beş başvurudan bir tanesi şanslıdır.
İlişik resimde kapatılan teleskopları görüyorsunuz. En büyük teleskopların olduğu Şili, Hawai, Kanarya adalarında çalışan teleskop kalmadı. Çekim dalgalarını gözleyen LIGO ve Virgo gözlemevleri kapandı. Olay Ufku Teleskobu (EHT) çalışmıyor. Dünyanın en büyük teleskobu Gran Telescopio Canarias da sustu. SOFIA uçan teleskop, uçamıyor artık uzun zaman yerde kalacak.
Gökbilimciler gelecekte neler olacağı konusunda da çok düşünceliler. Bu büyük teleskopların çalışmaları çok büyük bütçelerle mümkün olmaktadır. Devletlerin veya sponsorların ekonomik krize girmesi sonucunda yeterli finansman sağlanamayabilir. Bir çok gökbilimcinin işten atılacağı dile getiriliyor. Çalışmalarının sonuna gelmiş doktora öğrencileri son gözlem olanaklarından mahrum kaldığı için mezuniyetleri gecikiyor. Gelişmiş ülkelerde sorunlar hızla büyüyor.
Tarihte böyle bir durum yaşanmadığı da biliniyor. 1940'larda savaş zamanı bile gözlemevleri çalışmış. Bununla ilgili güzel birde öykü var, onu da anlatalım, yzıyı bitirelim. Savaş zamanı ABD'de bulunan alman asıllı gökbilimci Walter Baade'den korktukları için ev hapsine mahkum etmişler. O da evi olarak California bulunan Mount Wilson Gözlemevini göstermiş. Los Angeles kentinin ışıkları, düşman bombalarından kaçınmak için karartıldığında Baade, dünyanın en büyük teleskopunu tek başına kullandı ve evren hakkında çığır açan keşifler yaptı. Sevgilerimle...